Því verður ekki neitað: í deilunni á milli Baracks Obama og Binyamin Netanyahu tapaði Obama fyrstu lotunni.
Obama hafði sett það skilyrði fyrir ráðstefnu aðilanna þriggja – Ísraels, Bandaríkjanna og palestínsku heimastjórnarinnar – að allar landtökuframkvæmdir yrðu stöðvaðar, þ.á.m. í Austur-Jerúsalem. Ráðstefnan ætti svo að greiða fyrir hröðum friðarviðræðum með frið milli ríkjanna tveggja – Ísraels og Palestínu – að markmiði.
Eins og forni málshátturinn segir: „Ferð hinna þúsund mílna byrjar með einu skrefi“. Netanyahu brá fætinum fyrir Obama í fyrsta skrefi hans. Forseti Bandaríkjanna hrasaði.
Fundur aðilanna þriggja fór vissulega fram, en í stað mikils þrekvirkis hinnar nýju stjórnar Bandaríkjanna þá sáum við niðurlægjandi dæmi um veikleika. Eftir að Obama neyddist til að gefa eftir kröfuna um að landtökuframkvæmdir yrðu stöðvaðar hafði fundurinn enga þýðingu lengur.
Mahmoud Abbas mætti vissulega á fundinn. Hann var neyddur þangað gegn vilja sínum. Aumingja maðurinn gat ekki neitað boði Obama, eina stuðningsmanns síns. En hann mun greiða þetta flug dýru verði: Palestínumenn og í raun allur arabíski heimurinn hafa séð breyskleika hans og Obama, sem byrjaði kjörtímabilið með háværri ræðu frá Kaíró til múslima, er nú sem brotinn reyr.
Ísraelskar friðarhreyfingar hafa orðið fyrir enn einu áfallinu. Þær höfðu bundið vonir sínar við staðfestu Bandaríkjaforseta. Sigur Obama og stöðvun landnámsframkvæmda átti að sýna hinum venjulega manni í Ísrael að neitunarstefna Netanyahu myndi einungis leiða til hörmunga.
En Netanyahu hefur sigrað, og sigur hans er stór. Ekki er nóg með að hann haldi velli, heldur hefur hann nú líka sýnt að hann sé enginn „aumingi“ (eins og hann sjálfur orðar það ítrekað). Hann hefur jafnframt sannað fyrir sínu liði og almenningi í Ísrael að það sé ekkert að óttast: Obama sé bara pappírsljón. Landtökubyggðirnar geta haldið áfram óráreittar. Viðræðum má halda áfram allt þar til frelsarinn kemur, ef nokkrar hefjast þá yfirleitt. Þær munu ekki leiða til neins.
Fyrir Netanyahu þá er friðarógnin farin. A.m.k um sinn.
Það er erfitt að skilja hvernig Obama hefur leyft sjálfum sér að komast í þessa vandræðalegu stöðu.
Machiavelli kenndi að maður ætti ekki að ráðast á ljón nema maður sé reiðubúinn að drepa það, og Netanyahu nær ekki einu sinni að vera ljón. Hann er bara refur.
Af hverju krafðist Obama að landtökuframkvæmdir yrðu stöðvaðar – sem er í sjálfu sér réttlát krafa – ef hann gat ekki staðið vaktina? Þ.e.a.s. fyrst hann var óhæfur til að fylgja kröfunni gagnvart Netanyahu eftir?
Áður en stjórnvitringur ræðst í þess konar herferð, þá verður hann að vega og meta. Hann þarf að spyrja sjálfan sig: hvað hann þurfi að kljást við, hvaða vald hann hafi og hversu ákveðin mótstaðan sé. Hvað hann geti gert til að fá sínu fram og hversu langt hann sé tilbúinn að ganga í valdbeitingu.
Obama er með fullt af góðum ráðgjöfum á bak við sig, með Rahm Emanuel fremstan í flokki, en þar sem hann er af ísraelskum ættum (og ber auk þess nafnið Israel), var hann talinn hafa sérstaka innsýn í málið. Þá er George Mitchell harður og vel reyndur erindreki og ekki var við öðru að búast en að hann drægi öfgalausar ályktanir. Hvernig gat þeim öllum mistekist?
Það hefði verið rökrétt fyrir Obama að ákveða hvernig hann gæti best beitt þrýstingi áður en hann hellti sér í slaginn. Þrýstitækin eru fjöldamörg – frá því að hóta því að Bandaríkin myndu hætta að vernda Ísrael með neitunarvaldi sínu í öryggisráðinu til þess að tefja sendingu af vopnum. Sem dæmi þá hótaði James Baker því árið 1992 að ábyrgjast ekki lengur lán Ísraela erlendis, en hann var þá utanríkisráðherra Bush. Það nægði til að draga jafnvel Yitzhak Shamir til ráðstefnunnar í Madrid.
Það virðist því sem Obama hafi annaðhvort ekki viljað eða ekki getað sett slíkan þrýsting á Netanyahu, jafnvel leynilega. Þessa vikuna leyfði hann bandaríska sjóhernum að hafa stóra heræfingu með flugher Ísraela.
Sumir vonuðust til þess að Obama myndi nota Goldstone-skýrsluna gegn Netanyahu. Þó ekki hefði verið nema ýjað að því að Bandaríkin myndu ekki nota neitunarvald sitt í öryggisráðinu, þá hefði það valdið ótta í Jerúsalem. Þess í stað gaf Washington út yfirlýsingu um skýrsluna sem var alveg í samræmi við áróður Ísraela.
Sannarlega má segja að erfitt sé fyrir Bandaríkjamenn að fordæma stríðsglæpi sem eru mjög svipaðir þeim sem þeirra eigin hermenn framkvæma. Ef ráðamenn ísraelska hersins yrðu færðir fyrir rétt í Haag, þá gætu bandarískir hermenn allt eins verið næstir. Enn sem komið er þá hafa aðeins þeir sem hafa tapað stríðum verið kærðir. Hvernig mun veröldin verða ef sigurvegararnir eiga líka möguleika á kæru?
Hin óumflýjanlega niðurstaða í málinu hlýtur því að sú vera að ósigur Obama hafi verið vegna þess að aðstæður hafi ekki verið metnar sem skyldi. Ráðgjafar Obama, sem eru álitnir sjóaðir stjórnmálamenn mátu hagsmunaaðilana rangt.
Það hefur nú þegar gerst í hinni afdrifaríku deilu um bandaríska heilbrigðiskerfið. Andstaðan þar er mun sterkari en stuðningsmenn Obama bjuggust við. Til að koma sér úr þeirri klípu þarfnast Obama stuðnings allra öldungaráðsmanna og þingmanna sem hann nær í. Þessi staða styrkir sjálfkrafa þá þrýstihópa sem styðja Ísrael og hafa nú þegar mikil áhrif á þingi.
Það síðasta sem Obama þarf núna er að AIPAC og félagar lýsi stríði á hendur honum. Netanyahu, sem er sérfræðingur í innanríkismálum Bandaríkjanna, skynjaði veikleika Obama og nýtti sér hann.
Obama gat einungis gníst tönnum og pakkað saman.
Þessi ósigur er sérlega sár á þessum ákveðna tímapunkti. Það viðhorf hefur aukist gagnvart forsetanum, að hann sé vissulega innblásinn ræðumaður með upplífgandi boðskap, en veikur stjórnmálamaður, sem geti ekki hrint sýn sinni í framkvæmd. Sé þetta raunin mun það varpa skugga á allt kjörtímabilið hans.
En er stefna Netanyahu skynsamleg frá sjónarhóli Ísraels?
Þetta gæti vel reynst Pyrrosarsigur.
Obama mun ekki hverfa af sjónarsviðinu í bráð. Hann á þrjú og hálft ár eftir af kjörtímabili sínu og hugsanlega fjögur ár í viðbót, nái hann endurkjöri. Það er nægur tími til að hyggja á hefndir þegar maður hefur verið særður og auðmýktur á viðkvæmri stundu, við upphaf kjörtímabilsins síns.
Það er auðvitað ómögulegt að segja hvað er að gerjast djúpt með Obama. Hann heldur spilunum sínum fyrir sig. Honum hefur eflaust lært á mörgum árum sem bandarískur blökkumaður að halda hugsunum sínum leyndum.
Obama gæti dregið þá ályktun, rétt eins og allir forverar hans í forsetaembætti, allt frá Dwight Eisenhower (að Bush eldri undanskildum, á meðan Baker sá um skítverkin fyrir hann) að það sé ekki sniðugt að kássast upp á Ísrael. Það geti valdið hvaða forseta sem er ómældum skaða.
En hann gæti allt eins komist á öndverða skoðun – að rétt sé að bíða eftir rétta tækifærinu, þegar fylgið við hann er sem mest og endurgjalda þá Netanyahu margfalt. Ef það gerist þá gæti verið fullsnemmt fyrir Netanyahu að hrósa núna sigri.
Ef ég væri spurður álits (engar áhyggjur, það gerist ekki) þá myndi ég segja þetta við hann:
Það væri sögulegur viðsnúningur ef tækist að koma á friði milli Ísraela og Palestínumanna og það myndi snúa við 120 ára hefð. Þetta er ekki einföld aðgerð, og hana ætti ekki að nálgast með léttúð. Það á ekki að láta erindrekum og einkariturum málið eftir. Það krefst staðfasts leiðtoga með einbeittan huga og styrka hönd. Sá sem er ekki reiðubúinn til þessa ætti ekki einu sinni að reyna.
Vilji forseti Bandaríkjanna taka sér þvílíkt hlutverk á hendur, þá verður hann að móta skýra og nákvæma friðaráætlun með ströngum tímamörkum og vera tilbúinn að kosta öllu til að ná því fram. Hann þarf að vera tilbúinn til þess að horfast við í augu við hina öflugu þrýstihópa sem styðja Ísraelsríki og bjóða þeim byrgin.
Þetta mun ekki verða að veruleika nema að viðhorf almennings í Ísrael, Palestínu, arabaheiminum og Bandaríkjunum verði komið á sveif með forsetanum, og það þarf að undirbúa það vel. Til þess að þetta takist þarf sterka ísraelska friðarhreyfingu, öflugan stuðning almennings í Bandaríkjunum, og þá sérstaklegra bandarískra gyðinga, öfluga forustu Palestínumanna og samstöðu meðal araba.
Á rétta augnablikinu verður Bandaríkjaforseti að koma til Jerúsalem og ávarpa almenning í Ísrael úr ræðustóli ísraelska þingsins, eins og Anwar Sadat og Jimmy Carter, þáverandi forseti Bandaríkjanna gerðu. Hann verður líka að flytja ávarp á þingi Palestínumanna, eins og Bill Clinton, fyrrum Bandaríkjaforseti gerði.
Ég veit ekki hvort Obama sé rétti maðurinn. Sumir í friðarhreyfingunni hafa nú þegar gefist upp á honum, sem hlýtur að þýða að þeir séu farnir að örvænta um frið. Ég er ekki tilbúinn til þess. Ein orrusta ræður sjaldan úrslitum í stríði, og ein mistök segja ekki fyrir um framtíðina. Töpuð orrusta getur hert þann sem tapar og mistök geta kennt dýrmæta lexíu.
Í einni af ritgerðum sínum sagði Karl Marx að sagan endurtæki sig. Í fyrra skiptið sé hún harmsaga, en í seinna skiptið skrípaleikur.
Fundur aðilanna þriggja árið 2000 í Camp David var mikil harmsaga. Miklar vonir voru bundnar við hann og árangur virtist í sjónmáli en undir lokin hrundi allt og málsaðilarnir kenndu hver öðrum um.
Ráðstefnan á Waldorf-Astoria árið 2009 var skrípaleikurinn.
Þýðing: Einar Steinn Valgarðsson
Birtist í Frjáls Palestína.
