Í febrúar og maí 2025 lýsti Donald Trump forseti Bandaríkjanna því yfir að hann vildi sjá „1,7 milljón Gazabúa flutta burt“ til að „endurbyggja Gaza“ – eða, eins og hann orðaði það sjálfur, gera svæðið að „Riviera“.
Þar sem íbúar Gaza fyrir 7. október 2023 voru um 2,4 milljónir, myndi talan sem Trump nefndi jafngilda því að allt að 700 þúsund manns væru annaðhvort horfnir eða látnir. Þetta leiddi til vangaveltna um hvort hann hefði ómeðvitað vísað til mats á mannfalli sem væri verulega hærra en opinberar tölur gefa til kynna.
Devi Sridhar, prófessor í faraldsfræði við Háskólann í Edinborg, sagði að Trump gæti ekki nefnt slíka tölu nema hafa fengið hana frá bandarískum eða ísraelskum yfirvöldum. „Ef hann ítrekar þessa tölu er það sterkt merki um að hún byggi á upplýsingum úr leyniþjónustugögnum,“ bætti hún við.
Samkvæmt sameiginlegri rannsókn Guardian og ísraelska miðilsins +972 sem byggði á gögnum úr gagnagrunni ísraelska hersins eru fimm af hverjum sex látinna í Gaza óbreyttir borgarar. Þetta þýðir að að minnsta kosti 83% þeirra sem hafi látist í umsátrinu voru óbreyttir borgarar. Sérfræðingar benda á að hlutfall látinna óbreyttra borgara í Gaza sé langt yfir því sem sést hefur í öðrum átökum á síðustu áratugum, þar á meðal í Srebrenica og Rúanda.
Takmarkanir opinberra talna og raunverulegur fjöldi látinna
Opinberar tölur ná aðeins til þeirra sem tekst að skrá – lík á sjúkrahúsum, í geymslum eða tilkynnt á netinu. Þær segja því aldrei alla söguna:
- Þúsundir liggja enn undir rústum og verða líklega aldrei grafnar upp.
- Margir farast í sprengingum án þess að líkamsleifar finnist.
- Heilar fjölskyldur eru þurrkaðar út og enginn er eftir til að tilkynna dauðsföll þeirra.
Þetta ástand á sér samsvörun í Srebrenica og Aleppo, þar sem fjöldi fórnarlamba var ekki skráður einfaldlega vegna þess að enginn lifði eftir til að gera það.
Bein og óbein dauðsföll (deprivation deaths)
Fræðimennirnir Richard Hil og Gideon Polya hafa lengi rannsakað skekkju opinberra talna um mannfall í átökum. Þeir benda á að óbein dauðsföll, sem stafa af hungri, vatnsskorti, sjúkdómum og skorti á heilbrigðisþjónustu, séu að jafnaði a.m.k. fjórfalt fleiri en bein dauðsföll af sprengjum og skothríð.
Samkvæmt leiðréttu mati í The Lancet voru bein dauðsföll í Gaza um 136.000 í lok apríl 2025. Lancet byggði útreikningana á samkeyrslu gagna frá heilbrigðisstofnunum, Sameinuðu þjóðunum og líkindamódelum sem leiðréttu fyrir skráningarskerðingu.
Óbein dauðsföll á sama tíma, vegna hungurs, sjúkdóma, vatnsskorts og skorts á heilbrigðisþjónustu, eru metin um 544.000.
Heildartalan nemur því um 680.000 látnum í Gaza í lok apríl 2025.
Talið er að börn undir fimm ára aldri hafi orðið verst úti; allt að 380.000 þeirra hafi látist af völdum vannæringar, sýkinga, skorts á lyfjum og óöruggs umhverfis.
UNICEF hefur sagt beint að „Gaza sé gröf barna“ og að „enginn öruggur staður sé fyrir börn á Gaza“. Stofnunin hefur jafnframt varað við því að heil kynslóð barna sé í bráðri hættu vegna sprengjuárása, hungurs og skorts á læknishjálp.
Þegar sögulegur samanburður er dreginn upp verður umfangið enn skýrara. Í Sómalíu árið 1992 dóu allt að 70% barna undir fimm ára í sumum flóttamannabúðum. Í Rúanda árið 1994 margfaldaðist barnadauðinn í kjölfar þjóðarmorðsins, og í Jemen frá 2015 létust um 85.000 börn úr hungri og veikindum á fyrstu þremur árum stríðsins.
Þrátt fyrir að þessi dæmi séu meðal alvarlegustu mannúðarkreppu síðustu áratuga, benda nýjustu áætlanir til þess að hlutfall barna í heildarmannfalli í Gaza sé enn hærra. Fyrirliggjandi gögn gefa til kynna að hundruð þúsunda barna undir fimm ára hafi látist á tveimur árum – staða sem sérfræðingar telja fordæmalausa í nútímasögunni.
Flest alþjóðleg mannréttindasamtök, ásamt fræðimönnum, telja að þessi þróun falli að skilgreiningum á þjóðarmorði.
Útreikningarnir setja mannfallið í Gaza í samhengi við alvarlegustu mannréttindabrot og fjöldamorð síðustu áratuga og falla áþekkt að þeim tölum sem Donald Trump nefndi opinberlega, þótt hann hefði orðað það sem áform um fólksflutninga en ekki sem lýsingu á raunverulegu mannfalli (en varla ætlaði hann að skilja 700 þúsund manns eftir á „riverunni“ sinn, er það?)
Ísraelskir ráðamenn segja lýsingar á svelti og vannæringu barna vera áróður og tilbúning en það væri hægur vandi fyrir þá að hrekja rangfærslur ef þeir hleyptu óháðum blaðamönnum inn á svæðið. En það vilja þeir ekki. Og veruleikinn er sá, og það vitum við með vissu, að ísraelski herinn hefur drepið fleiri blaðamenn á Gaza en dóu í samanlögðum átökum báðar heimsstyrjaldanna og stærstu stríða síðustu aldar.
Birtist fyrst á Facebook-síðu höfundar.
Heimildaskrá og ítarefni um mannfall og ástand í Gaza (2023–2025):
Orð Donalds Trumps og stjórnmál
• Wikipedia: Donald Trump’s Gaza Strip proposal
• New York Times: Trump digs in on Gaza takeover and Palestinian population
• NPR: Trump administration working on plan to move 1 million Palestinians
Fjöldi látinna og hlutfall borgara
• Guardian / +972 Magazine / Local Call: Israeli military data indicates 83 % of Gaza war dead are civilians
• Al Jazeera: Israeli data shows 83 percent of Gaza war dead are civilians
• Al Jazeera: Did Israel know over 80 percent of those it killed in Gaza were civilians?
• CBC News: At least 5 in 6 Palestinians killed by Israeli forces in Gaza are civilians
• Daily Sabah: 83% of those killed in Gaza civilians: Classified Israeli military data
• +972 Magazine: IDF database suggests 83% of Gaza dead were civilians
• Skwawkbox: Israeli military’s own data says at least 83% of Gaza victims were civilians
Félagsleg áhrif, óbein dauðsföll og börn
• The Lancet: Estimating deaths in Gaza using health system data and modelling
• The Guardian: The odious politics of counting Gaza’s dead (Hil & Polya analysis)
• Human Rights Watch: World Report 2025 – Israel and Palestine
• UNICEF: Gaza is ‘graveyard for children’
• WHO: Malnutrition rates reach alarming levels in Gaza
• OCHA: Humanitarian Situation Updates
• Samstöðin: Óbein dauðsföll á Gaza gætu verið fimmtánföld á móti beinum
Blaðamenn og upplýsingastjórnun
• Committee to Protect Journalists (CPJ): Listi yfir látna blaðamenn í Gaza
• RÚV: Fleiri blaðamenn drepnir á Gaza en í öllum stríðum síðustu tveggja alda
• Mannlíf: Hrikalegt dráp á blaðamönnum á Gaza
Yfirlit og sögulegt samhengi
• Wikipedia: 2025 Gaza Strip aid distribution killings
• RÚV: Stríð Ísraels og Hamas 2023–2025
• Evrópustofnunin (FPI): Interim Rapid Damage Needs Assessment
