Í tilefni 90 ára afmælisins míns voru haldnar pallborðsumræður með virtum sagnfræðingum í Tsavtsa salnum í Tel Aviv, en þær snerust um spurninguna „Verður Ísrael til eftir önnur 90 ár?“ Hér á eftir fylgir eilítið stytt útgáfa af ummælum mínum. Heildarmyndbandi af viðræðunum verður póstað með enskum texta eins fljótt og auðið er [á vefsíðu Gush Shalom, www.gush-shalom.org]
Verður Ísrael til eftir önnur 90 ár? Sjálf spurningin er dæmigerð fyrir Ísrael. Engin tæki hana alvarlega í Englandi eða Þýsklandi, ekki einu sinni í ríkjum sem stofnuð voru af innflytjendum, eins og Ástralíu eða Bandaríkjunum.
Engu að síður talar fólk hér sífellt um tilvistarlegar ógnir. Palestínuríki er tilvistarleg ógn. Íranska sprengjan er tilvistarleg ógn. Hvers vegna? Þeir verða með sína sprengju og við erum með okkar sprengju og það verður „ógnarjafnvægi“. Og hvað með það?
Það er eitthvað í þjóðarsál okkar sem nærir sjálfsefa og óöryggi. Er það Helförin? Kannski ómeðvituð sektarkennd? Afleiðing af endalausu stríði eða jafnvel orsök þess?
Lof mér að lýsa því strax yfir: Já, ég trúi því að Ísrael verði til eftir 90 ár. Spurningin er: Hvers konar Ísrael? Verður það ríki sem barnabarnabarnabarnabörn okkar verða
stolt af? Ríki sem þau munu vilja búa í?
Daginn sem ríkið var stofnað var ég 24 ára. Félagar mínir og ég sjálfur, sem vorum hermenn í nýstofnuðum her okkar, álitum þann atburð ekki sérlega markverðan. Við vorum að búa okkur undir orustu sem yrði háð um nóttina og það verður varla sagt að ræður stjórnmálamannanna í Tel-Aviv hafi vakið áhuga okkar. Við vissum að ef við ynnum stríðið þá yrði þar ríki, og ef ekki þá yrði hvorki ríkið þarna né við.
Ég er ekki haldinn fortíðarþrá. Ég horfi ekki löngunaraugum til Ísraels fyrir (stríðið) 1967, eins og sumir félaga minna hér hafa haldið fram. Þá voru einnig mörg rangindi framin. Gríðarlega mikið af eignum araba var tekið eignarnámi.
En við skulum ekki vera að horfa til baka. Horfum á Ísrael eins og það er núna og spyrjum sjálf okkur: Hvert stefnum við?
Ef Ísrael heldur áfram á núverandi braut mun það leiða til hörmunga.
Fyrsta stigið verður aðskilnaðarstefna. Hún ríkir nú þegar á herteknu svæðunum og mun breiðast yfir í sjálft Ísraelsríki. Fallið ofan í hyldýpið verður ekki með dramatísku móti, né mun það gerast skyndilega, heldur hægt og hægt, svo maður verður þess varla var.
Smám saman mun þrýstingurinn aukast á Ísrael. Lýðfræðiupplýsingar munu hafa sín áhrif. Einhvern tímann áður en 90 ár eru liðin verður Ísrael knúið til þess að veita Palestínumönnum borgaraleg réttindi. Það verður arabískur meirihluti. Ísrael verður ríki þar sem meirihluti íbúanna verður arabar.
Sumir munu fagna því. En það mun binda endi á zíoníska drauminn. zíonisminn verður kafli í mannkynssögunni. Þetta ríki verður eins og hvert annað ríki þar sem gyðingar verða í minnihluta – þeir sem verða á annað borð eftir hér.
Sumir segja „Það er einfaldlega engin lausn.“ Ef svo er, þá ættum við öll að verða okkur út um erlent vegabréf.
Sumir láta sig dreyma um hina svokölluðu „eins ríkis-lausn“. Ja, síðustu hálfa öld hafa mörg ríki þar sem ólíkar þjóðir bjuggu saman klofnað. Nokkur dæmi: Sovétríkin, Kýpur, Júgóslavía, síðan Serbía, Tékkóslóvakía og Súdan. Það hefur ekki verið eitt dæmi þess að tvær þjóðir myndi sjálfviljugar með sér eitt sameiginlegt ríki. Ekki eitt einasta. Ég hræðist ekki hernaðarlegar ógnir. Það er engin raunveruleg ógn. Á okkar dögum er ekki hægt að útrýma neinu ríki sem býr yfir kjarnorkuvopnum. Við erum fullfær um að verja okkur. Ég skelfist fremur hættur innanfrá: að gagnrýnin hugsun fari hnignandi, að rétttrúnaðaröfl muni breiðast út eins og sýklar og sérstaklega hef ég áhyggjur af fólksflutningum úr landi.
Fólksflutningar aukast um allan heim. Fjölskyldur tvístrast. Zíonisminn liggur í tvær áttir; ef maður getur verið jafn góður gyðingur í Los Angeles eins og í Tel Aviv, hvers vegna þá að dvelja hér?
Sambandið milli Ísraels og gyðinga annars staðar í heiminum mun veikjast. Það er eðlilegt. Við erum ný þjóð, með rætur í þessu landi. Það er raunverulega markmiðið. Tengsl okkar við gyðinga annars staðar í heiminum verður eins til að mynda milli Ástralíu og Englands.
Mig langar að spyrja grundvallarspurningar: Mun sjálf þjóðernishyggjan lifa?
Munu nýir samvinnuhættir og stefnur leysa hana af hólmi?
Ég tel að þjóðernishyggja muni áfram vera til. Á síðustu öld tókst engu afli að brjóta hana niður. Fjölþjóðasamfélag Sovétríkjanna hrundi og skildi ekkert eftir sig nema hömlulaust kynþáttahatur og þjóðernishyggju. Kommúnisminn náði aðeins árangri þegar hann barst með öldu þjóðernishyggju eins og í Víetnam og Kína. Trúarbrögð náðu árangri þegar þau gengu í eina sæng með þjóðernishyggjunni, eins og í Íran.
Hvert sækir þjóðernishyggja styrk sinn? Svo virðist sem mannveran þarfnist þeirrar tilfinningar að tilheyra einhverju, ákveðinni menningu, hefð, sögulegum minningum (hvort heldur sem þær eru raunverulegar eða ímyndaðar), föðurlandi, tungumáli.
Ég skal umorða spurninguna: Mun þjóðríkið lifa?
Í reynd er þjóðríkið tímaskekkja. Það varð til á síðustu þremur öldum vegna þess að efnahagsleg þörf fyrir stóran innlendan markað, þörfinni fyrir ásættanlegan herafla og þar fram eftir götum útheimti ríki á stærð við, segjum, Frakkland. En núna hafa svæðisbandalög eins og ESB tekið við nánast öllum þessum hlutverkum.
Þetta er skýringin á furðulegu fyrirbrigði: Að á meðan þjóðríkin ganga í stærri ríkjasambönd þá klofna þau sjálf í smærri einingar. Skotar, Korsíkubúar, Hollendingar, Katalóníumenn, Baskar, Tsjetsjenar, frönskumælandi Kanadamenn og fjölmargir fleiri vilja sjálfstæði.
Hvers vegna? Skoti telur að sjálfstætt Skotland geti gengið í Evrópusambandið og notið allra hlunnindanna af því án þess að þurfa að þola snobbið í Englendingum. Svæðisbundin þjóðernishyggja verður þannig þeirri víðtækari yfirsterkari.
Svo hvar verðum við eftir 90 ár, við upphaf 22. aldar?
Árið sem ég fæddist, 1923, kallaði austurrískur aðalsmaður, Nikolaus Coudenhove-Kalergi greifi, eftir þver-evrópskri hreyfingu, með það að augnamiði að stofna Bandaríki Evrópu. Þetta hljómaði eins og brjáluð draumsýn. Núna höfum við Evrópusambandið.
Eins og stendur hljóma Bandaríki alheimsins líka eins og brjáluð draumsýn. En slík alheimsstjórn er óhjákvæmileg. Efnahagskerfi heimsins þarfnast þess til að geta virkað. Alþjóðleg fjarskipti gera það kleift. Við lifum nú þegar við alþjóðanjósnir. Aðeins skilvirk alþjóðastjórn getur bjargað þjáðri plánetunni okkar, bundið endi á stríð og borgarastyrjaldir, alheimsplágur og hungur.
Getur alheimsstjórn verið lýðræðisleg? Það vona ég svo sannarlega. Alþjóðasamskipti gera það kleift. Afkomendur okkar munu kjósa alheimsþing.
Mun þjóðríkið áfram vera til í þessari veröld nýrri og góðri? Já, það mun vera það. Á svipaðan hátt og þjóðríki eru til í Evrópu í dag, hvert með sinn fána, þjóðsöng, fótboltalið og heimastjórn.
Svona hljómar þá mín bjarta framtíðarsýn: Ísrael, þjóðríki Ísraela, í nánu bandalagi við þjóðríki Palestínumanna, verður meðlimur í svæðisbandalagi sem mun innihalda arabaríkin og vonandi Tyrkland og Íran, og verður stoltur meðlimur í Bandaríkjum alheimsins.
Lýðræðislegt, frjálsræðislegt og veraldlegt ríki þar sem afkomendur okkar geta lýst yfir með stolti: „Ég er Ísraeli!“
Einar Steinn Valgarðsson þýddi.
