Klofningur palestínsku landsvæðanna í „Hamastan“ á Gaza og „Fatahland“ á Vesturbakkanum er hörmung.
Hann er hörmung fyrir Palestínumenn, hörmung fyrir friðarhorfur og þar með einnig hörmung fyrir Ísraela.
Stjórnmálaforystan og yfirmenn hersins gleðjast yfir klofningnum, í samræmi við kennisetninguna „Það sem er slæmt fyrir Palestínu er gott fyrir Ísrael.“ Stefna zíonista hefur notast við þessa kennisetningu frá upphafi. Zíonistaleiðtoginn Haim Arlosoroff, sem óþekktir tilræðismenn myrtu á ströndinni í Tel-Aviv árið 1933, hafði þegar fordæmt þessa kenningu í síðustu ræðu sinni: „Það er ekki allt gott fyrir gyðinga sem er slæmt fyrir araba, og það er ekki allt sem gott fyrir araba sem er slæmt fyrir gyðinga.“ Tekst Palestínumönnum að sigrast á þessum klofningi? Líkurnar á því virðast minnka dag frá degi. Gjáin milli fylkinganna tveggja dýpkar í sífellu.
Fatah-menn á Vesturbakkanum, sem Mahmoud Abbas forseti fer fyrir, fordæma Hamas sem hóp ofsatrúarmanna sem hermi eftir Íran og láti stjórnast af því, og séu að kalla gríðarlega ógæfu yfir þjóð sína eins og ayatollarnir gerðu.
Stuðningsmenn Hamas ásaka Abbas hins vegar um að vera palestínska hliðstæðu Petains marskálks, sem hafi selt sig hernámsliðinu og sé á fleygiferð niður rennibraut svikseminnar.
Áróður beggja er baneitraður, og gagnkvæmt ofbeldið er að ná nýjum hæðum.
Þetta lítur út fyrir að vera blindgata. Margir Palestíumenn örvænta um að nokkur undankomuleið finnist. Aðrir leita að nýjum, frumlegri lausnum. Til dæmis stingur Afif Safieh, formaður sendinefndar PLO í Washington upp á því að sett verði á fót palestínsk ríkisstjórn sem verði eingöngu skipuð hlutlausum sérfræðingum, hvorki frá Hamas né Fatah. Líkurnar á að það gerist eru svo sannarlega litlar.
En þegar menn ræða sín á milli í Ramallah ber eitt nafn æ oftar á góma: Marwan Barghouti.
„Hann hefur lausnina í hendi sér,“ segja menn, „bæði á átökum Fatah og Hamas og á átökum Ísraela og Palestínumanna.“
Sumir álíta Marwan hinn palestínska Mandela.
Þeir koma afar ólíkt fyrir, bæði hvað varðar í útlit og skapgerð. En þeir eiga margt sameiginlegt.
Báðir urðu þjóðarhetjur bak við fangelsismúra. Báðir voru fundnir sekir um hryðjuverk. Báðir studdu vopnaða baráttu. Mandela studdi ákvörðun Afríska þjóðarráðsins árið 1961 um að hefja vopnaða baráttu gegn rasistaríkisstjórninni (en ekki gegn hvítu borgurunum). Hann sat í fangelsi í 28 ár og neitaði að kaupa sér frelsi með því að skrifa undir yfirlýsingu þar sem hann ætti að afneita „hryðjuverkum“. Marwan studdi vopnaða baráttu Tanzimhreyfingarinnar innan Fatah og hefur hlotið nokkra lífstíðardóma.
En báðir kusu helst frið og sættir, jafnvel áður en þeir voru fangelsaðir. Ég sá Barghouti í fyrsta sinn árið 1997 þegar hann tók þátt í mótmælagöngu Gush Shalom í Harbata, nágrannaþorpi Bil’in, gegn byggingu Modiin-Illitlandtökubyggðarinnar, sem var þá rétt að hefjast. Fimm árum seinna mótmæltum við fyrir utan dómshúsið, á meðan á réttarhöldin yfir honum stóðu yfir, undir slagorðinu „Barghouti að samningaborðinu, ekki í fangelsi!“
Í síðustu viku heimsóttum við fjölskyldu Marwans í Ramallah.
Ég hafði hitt Födwu Barghouti í fyrsta sinn við jarðarför Yassers Arafat. Þá var andlit hennar tárvott. Það var þröngt um okkur innan um fjölda syrgjenda, hávaðinn var yfirgnæfandi og við náðum ekki að skiptast nema á nokkrum orðum.
Í þetta sinn var hún stillt og yfirveguð. Hún hló bara þegar hún heyrði að Teddy Katz, aktívisti í Gush Shalom, hefði fórnað tánögl fyrir Marwan: Þegar við vorum að mótmæla í réttarsalnum veittust verðirnir að okkur með ofbeldi og einn þeirra steig þungu stígvélinu sínu á fótinn á Teddy, sem var aðeins klæddur ilskóm.
Fadwa Barghouti er lögfræðingur og fjögurra barna móðir, þriggja sona og einnar dóttur. Hár hennar er ljósleitt – hún útskýrði fyrir mér að allir í fjölskyldunni væru ljóshærðir nema Marwan, og bætti við, með sjaldséðu brosi: „Kannski er það arfur frá krossferðunum.“ Barghouti-ættin er afar stór og býr í sex þorpum nálægt Bir Zeit. Læknirinn Mustafa Barghouti, sem er vel þekktur fyrir starf sitt í þágu mannréttinda, er fjarskyldur ættingi þeirra. Marwan og Fadwa – sem er líka fædd Barghouti – fæddust bæði í Kobar-þorpi.
Fjölskylda Barghoutis býr í huggulegri íbúð í raðhúsi. Á leið minni þangað tók ég eftir byggingaframkvæmdum, sem má sjá víða í Ramallah, fólk virðist vera að vinna að nýjum byggingum á hverju horni, þar á meðal háreistu atvinnuhúsnæði.
Nálægt dyrunum að íbúðinu er útsaumað merki þar sem stendur á ensku: „Velkomin á heimili mitt.“ Íbúðin sjálf er skreytt mörgum myndum af Marwan Barghouti, þar á meðal stórri teikningu sem er innblásin af myndinni frægu sem sýnir hann í réttarsalnum, þar sem hann heldur járnuðum höndunum sigurviss yfir höfði sér eins og hnefaleikamaður. Þegar öryggissveitirnar leituðu hans lögðu þeir íbúðina undir sig í þrjá sólarhringa og flögguðu með ísraelska fánanum út af svölunum.
Fadwa Barghouti er ein af þeim fáu sem fær að heimsækja Marwan. Ekki sem lögfræðingur, heldur bara sem „náinn fjölskyldumeðlimur“ – en til þeirra teljast foreldrar, makar, systkini og börn yngri en sextán ára.
Sem stendur eru um 11 þúsund palestínskir fangar í ísraelskum fangelsum. Ef maður áætlar að þeir eigi að meðaltali fimm „nána fjölskyldumeðlimi“ hver, þá gerir það 55 þúsund mögulega gesti. Þeir þurfa leyfi fyrir hverri heimsókn og mörgum er hafnað af „öryggisástæðum“. Fadwa þarf líka leyfi í hvert skipti, sem heimilar henni bara að fara beint í fangelsið og til baka, án þess að hún megi stoppa nokkurs staðar í Ísrael. Synirnir þrír fá ekki lengur að heimsækja föður sinn, þar sem þeir eru allir orðnir eldri en sextán ára. Aðeins unga dóttirin getur heimsótt hann.
Það er varla neinn sem er vinsælli meðal palestínsks almennings heldur en Marwan Barghouti. Hann líkist Mandela líka að þessu leyti, á meðan hann var í fangelsi.
Það er erfitt að útskýra hvaðan þetta vald kemur. Það tengist ekki hárri stöðu hans í Fatah, þar sem hreyfingin er óskipulögð og það er enginn skýr valdastigi. Allt frá því að hann var einfaldur aktívisti í þorpinu sínu hefur vegur hans vaxið innan hreyfingarinnar í krafti persónuleika hans. Þetta er hið dularfulla fyrirbæri sem kallast persónutöfrar. Það geislar af honum einhver hljóðlát tign sem þarfnast engrar sýndarmennsku.
Þótt Fatah og Hamas ati hvorir aðra auri, þá hefur enginn blettur fallið á Marwan. Hamas gæta þess sérstaklega að ráðast ekki á hann. Þvert á móti var hann efstur á lista yfir þá fanga sem þeir vildu fá í skiptum fyrir hermanninn Gilad Shalit, sem enn er haldið í gíslingu, þrátt fyrir að Marwan sé leiðtogi í Fatah.
Það var hann sem var höfundur hins fræga „fangaskjals“ ásamt fangelsuðum leiðtogum hinna hreyfinganna, þar sem var kallað eftir þjóðarsamstöðu. Allar palestínsku hreyfingarnar samþykktu skjalið. Þannig varð „Mekkusamkomulagið“ til, sem Þjóðstjórnin byggðist á, sem lifði þó ekki lengi. Áður en fylkingarnar skrifuðu undir fóru sendiboðar til Marwans í flýti til að fá samþykki hans. Það var ekki fyrr en að því fengnu, að skjalið var undirritað.
Ég nýtti mér ferð mína til Ramallah til að fá hugmynd um skoðanir fylgismanna Barghoutis. Þeir reyna að láta ekki spillast af þeirri fæð sem fylkingarnar tvær leggja hvor á aðra.
Sumir þeirra eru ákafir í andstöðu sinni gegn aðgerðum Hamas á Gaza, en reyna þó að skilja orsakirnar. Þeir telja að Hamasliðar hafi, ólíkt mörgum leiðtogum Fatah, aldrei dvalist á Vesturlöndum og hafi ekki gengið í erlenda háskóla. Hugarheimur þeirra hafi mótast af trúarlegri menntun. Þeir hafi þröngan sjóndeildarhring. Hin flókna staða alþjóðamála, sem þjóðarhreyfing Palestínumanna er skilyrt af, sé þeim alveg framandi.
Viðmælendur mínur skýrðu mér frá því að Hamas vonuðust eftir að fá 35-40% atkvæða í síðustu kosningum, sem mundi ljá hreyfingu þeirra lögmæti. Það kom þeim gjörsamlega á óvart þegar þeir fengu meirihluta. Þeir vissu ekki hvað þeir áttu að gera. Þeir voru ekki með neinar tilbúnar áætlanir. Þeir gerðu mistök með því að mynda ríkisstjórn með eintómum Hamas-liðum, í stað þess að krefjast þjóðstjórnar strax. Þeir vanmátu viðbrögð alþjóðasamfélagsins og Ísraels.
Stuðningsmenn Marwans óttast ekki sjálfsgagnrýni. Að þeirra áliti eru Fatah ekki saklausir af því sem gerðist á Gaza. Það var óskynsamlegt af hreyfingunni að handtaka og niðurlægja leiðtoga Hamas.
Þeir handtóku til dæmis Mahmoud al-Zahar, utanríkissráðherra í ríkisstjórn Hamas, niðurlægðu hann, skáru af honum skeggið og uppnefndu hann eftir frægri egypskri dansmey. Þetta er ein af ástæðunum fyrir því brennandi hatri sem al-Zahar og félagar hans bera til Fatah.
Ég heyrði þá ekki neita þeirri staðhæfingu Hamas, að Muhammad Dahlan, fyrrum trúnaðarmaður og öryggisráðgjafi Mahmoud Abbasar hafi lagt á ráðin með Bandaríkjamönnum um að fremja valdarán á Gazaströndinni. Samkvæmt því sem þeir segja taldi Dahlan, sem er óskabarn Bandaríkjastjórnar (og Ísraela), að ef honum væri séð fyrir nægilegu magni af vopnum og fé, gæti hann lagt Gaza undir sig. Það hafi orðið til þess að Hamas ákváðu að verða fyrri til og taka sjálfir völdin þar með vopnavaldi. Þar sem meirihluti almennings studdi Hamas og fyrirleit Dahlan, sem var ásakaður um að vera samverkamaður hernámsins, sigruðu Hamas auðveldlega. Abbas hefur nú sent Dahlan í útlegð.
Þungamiðja Hamas er á Gazaströndinni. Það setur leiðtoga þeirra, Khaled Mashal, sem dvelur í Damaskus, í óþægilega stöðu. Ólíkt undirmönnum sínum á hann sjálfur ekki rætur á Gaza. Þess vegna þarf hann fé til að styrkja stöðu sína þar, og það fær hann frá Íran.
(Ég hefði viljað skýra frá sjónhorni Hamas, en það er ómögulegt að komast inn á Gazaströndina og allir talsmenn Hamas sem ég þekki í Austur-Jerúsalem hafa verið sendir í fangelsi.)
Hvernig eiga Palestínumenn að losa sig úr þessum hnút? Hvernig geta þeir endurreist þjóðarforystu sem allar fylkingar á Vesturbakkanum og Gazaströndinni geta fallist á, sem getur fylkt þjóðinni í baráttu sinni og samið frið við Ísrael, þegar það verður mögulegt??
Fylgismenn Barghoutis telja að þegar Ísraelar átta sig á því að þeir þarfnast friðar, verði Barghouti látinn laus úr fangelsi og muni gegna lykilhlutverki í sáttaviðræðum – svipað því þegar Mandela var látinn laus úr suður-afrísku fangelsi þegar ríkisstjórn hvítra komst að þeirri niðurstöðu, að ekki væri lengur hægt að halda apartheid-stjórninni við. Ég er viss um að til þess að þetta geti orðið verði friðarhreyfingar í Ísrael að hefja stóra herferð fyrir því að Barghouti verði sleppt.
Hvað mun gerast í milltíðinni?
Það er varla nokkur Palestínumaður sem trúir því að Ehud Olmert muni ná fram friðarsamkomulagi og hrinda því í framkvæmd. Það trúir því nánast enginn að „alþjóðaráðstefnan“ muni leiða til neins, en hana á að halda í nóvember. Palestínumenn telja að Bush forseti hafi einungis verið að kasta kjötbeini til Condoleezzu Rice, en stuðningur við hana hefur farið hríðminnkandi undanfarið.
Og ef það ber engan árangur?
„Það er ekkert tómarúm,“ sagði einn af Fatah-leiðtogunum mér. „Ef tilraunir Abbasar forseta bera ekki ávöxt verður ný sprenging, rétt eins og intifadan eftir að samningaviðræðurnar í Camp David fóru um þúfur.“
Hvernig er það mögulegt, eftir að aktívistar í Fatah hafa lagt niður vopn og afneitað ofbeldi? „Ný kynslóð mun rísa upp,“ sagði viðmælandi minn, „rétt eins og hefur gerst áður – ein kynslóð þreytist og ný tekur við af henni. Ef hernáminu lýkur ekki og ef það verður enginn friður, ef fólk af þessari kynslóð kemst hvorki í háskóla, né getur sinnt fjölskyldum sínu og starfi, er enginn vafi á að ný intifada mun brjótast út.“
Til að friður náist, þarfnast palestínska þjóðin samstöðu, rétt eins og Ísraelar þurfa að sammælast um að draga sig til baka. Maðurinn sem er tákn vonarinnar um samstöðu meðal Palestínumanna situr nú Hasharon fangelsinu.
Einar Steinn Valgarðsson þýddi.
Birtist fyrst í Frjáls Palestína.
