Ég hef núna fengið bréfið sem þú sendir, þar sem þú segir mér að þú hafir gengið frá öllu nauðsynlegu til þess að gera mér kleift að dvelja með þér í Sacramento. Ég frétti líka að ég hafi verið tekinn inn í verkfræðideildina í Háskólanum í Kaliforníu. Ég verð að þakka þér fyrir allt, vinur minn. En það mun koma þér nokkuð undarlega fyrir sjónir þegar ég færi þér þessar fréttir – og vertu viss um það að ég hika ekki við þessa ákvörðun og er býsna öruggur um að ég hafi aldrei séð hlutina jafn skýrt. Nei, vinur minn, ég hef skipt um skoðun. Ég mun ekki fylgja þér til „lands grængróðursins, vatnsins og yndislegu ásjónanna“, eins og þú skrifaðir. Nei, ég mun vera hér og aldrei fara burt.
Mér þykir mjög miður að líf okkar muni ekki fylgja sama farveginum áfram, Mustafa. Því ég get næstum heyrt þig minna mig á hvernig við sórum að halda áfram saman, og hvernig við hrópuðum „Við verðum ríkir!“ En það er ekkert sem ég get gert, vinur minn. Jú, ég man ennþá daginn sem ég stóð í salnum á Kaíróflugvelli, þrýsti hönd þína og starði á óðan hreyfilinn. Á því augnabliki snerist allt í takt við hreyfilinn sem var við það að sprengja eyrun og þú stóðst fyrir framan mig, með bústið andlitið þögult.
Fyrir utan smáhrukkur hafði andlit þitt hafði ekkert breyst frá því þú varst að vaxa úr grasi í Shajiya-hverfinu á Gaza. Við ólumst upp saman, skildum hvorn annan fullkomlega og við lofuðum að fylgjast að allt til endaloka. En…
„Það er kortér þar til flugvélin leggur af stað. Ekki horfa svona út í bláinn. Hlustaðu! Þú ferð til Kúveit á næsta ári og leggur fyrir nóg af laununum þínum til að slíta þig frá Gaza og koma þér fyrir í Kaliforníu. Við hófum förina saman og verðum að halda áfram…“
Á því augnabliki var ég að fylgjast með vörum þínum sem hreyfðust ótt og títt. Þannig varstu alltaf vanur að tala, án þess að nota kommur eða punkta. En á undarlegan hátt fannst mér eins og þú værir ekki alveg sáttur við flugferðina. Þú gast ekki gefið neina almennilega skýringu á því. Ég fann líka fyrir þessum efa en skýrasta hugsun mín var: hvers vegna yfirgefum við ekki Gaza og flýjum? Hvers vegna ekki? Aðstæður þínar höfðu þó farið batnandi. Menntamálaráðuneytið í Kúveit hafði veitt þér leyfi, þó ég hafi ekki fengið það. Í eymdarvolæðinu sem ég bjó við, þá sendir þú mér smávegis af peningum. Þú vildir að ég liti á þá sem lán, þar sem þú óttaðist að mér þætti þetta varpa rýrð á mig. Þú gjörþekktir fjölskylduaðstæðurnar mínar; þú vissir að smánarlaun mín við UNRWA skólana dugðu ekki til að sjá fyrir móður minni, ekkju bróður míns og börnunum hennar fjórum.
„Hlustaðu vel á mig. Skrifaðu mér á hverjum degi… á hverri klukkustund… hverri mínútu! Flugvélin er rétt í þann mund að fara. Vertu sæll! Eða réttara sagt, þar til við sjáumst aftur!“
Kaldar varir þínar komu við vanga minn, þú snerir andlitinu frá mér og að flugvélinni, og þegar þú leist aftur á mig sá ég tárin þín.
Seinna veitti menntamálaráðuneytið í Kúvaít mér leyfi. Það er óþarfi að endurtaka fyrir þig í smáatriðum hvernig mér vegnaði þar. Ég skrifaði þér alltaf um allt. Tilvera mín var slepjuleg og hol að innan, eins og ég væri lítil ostra, týnd í þrúgandi einmanaleika, að kljást við framtíð sem var jafn myrk og náttmál, föst í rotnum viðjum vanans, að berjast við tímann. Allt var heitt og klístrað. Líf mitt í heild var á hálli braut og ég þráði sífellt að næsti mánuður kæmi.
Á miðju árinu, á því sama ári, vörpuðu gyðingar sprengjum á miðbik Sabha og réðust á Gaza, Gaza okkar, með sprengjum og eldvörpum. Sá atburður hefði getað breytt daglegum venjum mínum en ég gat ekki verið að gefa þessu gaum; ég ætlaði að yfirgefa Gaza og halda til Kaliforníu, þar sem ég gæti verið minn eigin herra, ég sem hafði þjáðst svo lengi. Ég hataði Gaza og íbúa hennar. Allt í þessari borg, sem var eins og hún hefði verið aflimuð, minnti mig á misheppnaðar myndir, málaðar í gráum lit af sjúkum manni. Jú, ég myndi senda móður minni og ekkju bróður míns smávægilega fjárhæð til að hjálpa þeim að sjá fyrir sér, en ég myndi slíta þau bönd af mér líka, hin síðustu, í hinni grænu Kaliforníu, langt frá lyktinni af ósigri sem hafði fyllt nasir mínar síðustu sjö árin. Samúðin sem tengdi mig við börn bróður míns, móður þeirra og móður mína myndi aldrei nægja til að réttlæta hörmungar mínar við að steypa mér í þetta svað. Ég mátti ekki láta það soga mig dýpra niður en það hafði þegar gert. Ég varð að flýja!
Þú þekkir þessar tilfinningar, Mustafa, því þú hefur nú þegar upplifað þær. Hver eru þessi illskilgreinanlegu bönd sem tengdu okkur við Gaza sem drógu úr ákafa okkar að flýja? Hvers vegna brutum við það ekki til mergjar svo að það gæti gefið okkur skýra merkingu? Hvers vegna lögðum við ekki þennan ósigur og sárin sem honum fylgdu að baki og héldum áfram til móts við bjartari framtíð sem gæfi okkur dýpri huggun? Hvers vegna? Við vissum það ekki beinlínis.
Þegar ég fór í frí í júní og safnaði saman öllum föggum mínum, hlakkaði ég til að komast af stað og stíga skref í átt að öllu því smávægilega sem veitt getur lífinu gildi. Þá fannst mér Gazaborg vera sjálfri sér lík, eins og ég hafði alltaf þekkt hana, lokuð eins og það sem snýr inn á við í ryðgaðri snigilskel sem öldurnar hafa borið upp á klístrugu sandströndina við sláturhúsið. Gaza, þar sem þrengslin voru meiri en verða í huga sofandi manns í klóm hræðilegrar martraðar, þar sem eru þröngar götur með sinn sérkennilega þef, þef ósigurs og fátæktar, og hús með útskagandi svölum… þannig var Gaza! En hvað veldur því að maður dregst að fjölskyldu sinni, húsi sínu og minningum, eins og svöl uppspretta dregur til sín smáhóp af fjallageitum? Ég veit það ekki. Ég veit bara að ég fór að hitta móður mína í húsinu okkar þennan sama morgun. Þegar ég kom var kona bróður míns heitins þar og spurði mig, grátandi, hvort ég myndi verða að ósk dóttur hennar Nadiu sem lá slösuð á Gazaspítala og heimsækja hana þangað sama kvöld? Þekkirðu Nadiu, fallegu þrettán ára dótturina hans bróður míns?
Þetta kvöld keypti ég pund af eplum og lagði af stað á spítalann að heimsækja Nadiu. Ég vissi að það var eitthvað sem móðir mín og mágkona mín voru að leyna mig, eitthvað sem tungur þeirra máttu ekki mæla, eitthvað skrýtið sem ég gat ekki áttað mig á. Það var mér eðlilegt að elska Nadiu, eins og alla þá kynslóð sem hafði verið alin upp við þvílíkan ósigur, sviptingu eigna og heimkynna að hún var farin að halda að hamingjusamt líf væri félagslegt frávik.
Hvað gerðist á þeirri stundu? Ég veit það ekki. Ég var mjög yfirvegaður þegar ég gekk inn í hvítmálað herbergið. Það er eitthvað við veik börn, sem minnir á dýrlinga, hvað þá þegar barnið er veikt vegna grimmilegra og svíðandi sára. Nadia lá á rúminu sínu, stór púði studdi við bakið á henni og hárið hennar féll yfir hann eins og þykkur feldur. Í galopnum augum hennar ríkti algjör þögn og það glitraði sífellt á tár í djúpi svörtu augasteinanna hennar. Andlit hennar var kyrrt og rólegt en talaði til manns eins og andlit kvalins spámanns gæti gert. Nadia var ennþá barn, en hún virtist meira en barn, miklu meira og eldri en barn, miklu eldri.
„Nadia!“
Ég hef enga hugmynd um hvort það var ég sem sagði það eða hvort það var einhver annar fyrir aftan mig. En hún leit á mig og ég fann augu hennar bræða mig eins og sykurmola sem hefur dottið í heitan tebolla. Ásamt veiklulegu brosinu hennar heyrði ég röddina hennar:
„Frændi! Varstu að koma frá Kúveit?“
Röddin brast í hálsi hennar, og hún notaði hendurnar til að reisa sig við og teygði hálsinn í átt til mín. Ég klappaði henni á bakið og settist nærri henni.
„Nadia! Ég færi þér gjafir frá Kúveít, fullt af gjöfum. Ég bíð þangað til þú getur yfirgefið sjúkrarúmið, þegar þér er fyllilega batnað og orðin heil heilsu, og þá kemurðu til mín og ég skal færa þér þær. Ég keypti handa þér rauðu buxurnar sem þú skrifaðir mér um og baðst mig um. Já, ég keypti þær.“
Þetta var lygi, sem spratt af þessum þrúgandi aðstæðum, en þar sem ég mælti þetta fannst mér ég í fyrsta sinn vera að segja satt. Nadia skalf eins og hún hefði fengið hræðilegt áfall, og laut höfði í hræðilegri þögn. Ég fann tárin hennar væta handarbak mitt.
„Segðu eitthvað, Nadia! Viltu ekki rauðu buxurnar?“
Hún leit upp til mín og virtist ætla að segja eitthvað, en hætti við, gnísti tönnum og ég heyrði röddina hennar aftur, sem kom langt að.
„Frændi!“
Hún rétti út höndina, lyfti hvíta lakinu með fingrunum og benti á fótinn, sem hafði verið fjarlægður við ofanvert lærið.
Vinur minn… ég mun aldrei gleyma fæti Nadiu, sem var fjarlægður við ofanvert lærið. Nei! Ég mun heldur ekki gleyma sorginni sem hafði greypt sig í andlit hennar og sameinast því að eilífu. Þegar ég yfirgaf Gazaspítala þennan dag kreppti ég þögull og í sjálfshæðni höndina um tveggja punda ávaxtapokann sem ég hafði ætlað að færa Nadiu. Logandi sólin fyllti göturnar blóðlit. Og Gazaborg var sem ný fyrir mér, glæný, Mustafa! Þú ég sáum hana aldrei þannig. Steinhleðslan á jaðri Shajiya-hverfisins, þar sem við höfðum búið, tók á sig nýja merkingu og virtist hafa verið hlaðin einungis þess vegna. Það var eitthvað nýtt við þá Gazaborg þar sem við höfðum átt heima og varið sjö árum ósigurs með því góða fólki sem þar bjó. Mér fannst þetta einungis vera upphaf. Ég veit ekki hvers vegna mér fannst þetta bara vera upphaf. Ég ímyndaði mér að aðalgatan sem ég gekk eftir á leiðinni heim væri aðeins upphafið á löngum löngum vegi sem lægi til Safad. Allt hér í Gaza var undirlagt af sorg, sem einskorðaðist ekki við grát. Þetta var áskorun; meira en það, þetta var eins og að endurheimta fjarlægðan fót Nadiu!
Ég fór út á götur Gaza sem flóðu í blindandi sólarljósi. Þeir sögðu mér að Nadia hefði misst fótinn þegar hún kastaði sér yfir litlu bræður sína og systur til að verja þau fyrir sprengjum og logum sem höfðu læst klónum í húsið. Nadia hefði getað bjargað sér, hún hefði getað hlaupið burt, bjargað fætinum. En hún gerði það ekki.
Hvers vegna?
Nei, vinur minn. Ég mun ekki koma til Sacramento og ég iðrast þess ekki. Ég mun heldur ekki ljúka við það sem við hófum saman í bernsku. Þessi óljósa tilfinning sem þú fannst fyrir þegar þú yfirgafst Gaza, þessi smátilfinning verður að fá að vaxa og verða risastór djúpt innra með þér. Hún verður að vaxa og þú verður að leita hennar til að finna sjálfan þig, hér innan um hinar ljótu rústir ósigursins.
Ég kem ekki til þín. En þú, snúðu aftur til okkar! Komdu aftur til að læra af fæti Nadiu, sem var höggvinn af um ofanvert lærið, hvað það er að lifa og hvers virði tilveran er.
Komdu aftur, vinur minn! Við erum öll að bíða eftir þér.
Ghassan Kanafani (1936-1972) var einn helsti rithöfundur Palestínumanna. Hann starfaði einnig sem blaðamaður, kennari og var talsmaður Alþýðuhreyfingarinnar fyrir frelsun Palestínu (PFLP). Þessi saga birtist upphaflega á arabísku árið 1956 og kom út á ensku í þýðingu Hilary Kilpatrick árið 1978 í safni smásagna eftir Kanafani og nefndist á því máli Men in the Sun eftir frægustu sögunni í bókinni. Íslensku þýðinguna vann ritstjóri þessa blaðs upp úr þeirri ensku.
Ghassan Kanafani var myrtur af útsendurum Mossad árið 1972, en þeir höfðu komið sprengju fyrir í bílnum hans. Frænka Kanafani, sem var með honum, fórst einnig.
Þýðandi: Einar Steinn Valgarðsson
Birtist í Frjáls Palestína.
